Door Eva Oude Elferink / 9 juli 2018

In India eist nepnieuws levens. Hoe een omroeper die tegen nepnieuws waarschuwde zelf werd gelyncht.

Sukanta Chakraborty (33) stond in Sabroom, een plaatsje aan de Indiase grens met Bangladesh, bekend om zijn mooie stem. Die gebruikte hij om Bengaalse volksliedjes te zingen, op bruiloften of gewoon voor zijn vrouw, maar sinds enkele maanden ook als omroeper voor de lokale regering. In een busje reed hij van dorp naar dorp om de mensen bij te praten over politieke campagnes of nieuwe plannen van de overheid.

Op 28 juni, de dag dat Chakraborty door een woedende meute werd gelyncht, had hij een heel andere boodschap. In Sabroom en ver daarbuiten ging het op dat moment als een lopend vuurtje: er zijn in de buurt kidnappers actief die de nieren van kinderen stelen. Geen paniek, moest Chakraborty van zijn bazen verkondigen, die berichten zijn vals. En toen ging het mis.

De zanger werd die middag het zoveelste slachtoffer van een bloedig fenomeen dat zich over India verspreidt. Valse geruchten over ontvoerde kinderen, massaal gedeeld via Whatsapp en Facebook, hebben sinds mei aan zeker twintig mensen het leven gekost, minstens even zoveel raakten gewond. In de deelstaten Assam, Maharashtra, Tamil Nadu en Tripura, waar Sabroom onder valt.

De ingrediënten zijn vrijwel overal hetzelfde: smartphones, een alarmerende foto of video, bang gemaakte dorpelingen en een vreemdeling die voorbij komt.

Nieuw online

In India, waar spotgoedkope telefoonabonnementen er de laatste jaren voor hebben gezorgd dat miljoenen Indiërs voor het eerst online kwamen, is de verspreiding van nepnieuws een probleem waar de overheid maar moeilijk tegenop kan boksen. Met name op het platteland, waar de nieuwigheid van iets als WhatsApp (met ruim 200 miljoen gebruikers in India) het grootst is en gemeenschappen zich in tal van groepschats hebben verzameld.

Niet voor het eerst heeft dat dodelijke gevolgen. Vorig jaar nog werden in Jharkhand zeven mensen gelyncht vanwege een WhatsApp-bericht dat rondging, eveneens over vermeende kidnappers. Maar wat toen beperkt bleef tot één deelstaat, lijkt nu geen grens meer te hebben.

Op de markt van Kalachara liggen nog de verbrokkelde stukjes glas van de witte bus waarin Chakraborty die bewuste middag kwam aanrijden. Van de joelende massa, te zien in tal van filmpjes van het incident die online circuleren, is geen spoor te bekennen. Straathonden slapen, de rolluiken van winkeltjes zijn naar beneden. Het enige teken van leven komt van enkele tientallen paramilitairen die, geweer op de rug en stokken in de hand, de wacht houden.

De omroeper had er, samen met de chauffeur en een technicus van de overheid, al een paar dorpen op zitten toen ze het busje op het plein in Kalachara parkeerden. Het was een marktdag, volop drukte. „Op een gegeven moment kwamen zo’n twintig man op ons af, duidelijk agressief”, zegt Sri Jayanta Kumar Dey, verantwoordelijk voor de geluidsapparatuur. Hun bus, die nieuw was en nog geen nummerplaat had, had argwaan gewekt.

Wat ze kwamen doen, wilden de jongens weten. Wie had hen gestuurd? Een politie-agent probeerde de boel te sussen, maar vergeefs.

Over wat er daarna precies gebeurde, doen verschillende versies de ronde, maar zeker is dit: zowel Dey als de chauffeur wisten te ontkomen toen het schreeuwen veranderde in slaan. Chakraborty niet, al probeerde hij het wel. Op filmpjes is te zien hoe hij in een greppel wordt geduwd, waarna met stukken baksteen en afgebroken takken op hem wordt ingeramd. Eromheen een haag van tieners en mannen, hun telefoons gericht op Chakraborty’s bebloede lijf.

Nier

In het politiebureau van Sabroom, op nog geen tien kilometer van Kalachara, houdt Ashit Chander Das zijn telefoon omhoog. Te zien is een beeld van tientallen kinderlijfjes, verspreid over de grond. Onduidelijk is of ze slapen of dood zijn, al laat de mannelijke voice-over daar geen twijfel over bestaan. Deze kinderen zijn ontvoerd, gedood, en hun organen eruit gesneden. Stuur dit bericht naar al je groepen door, alleen zo kan de dader worden gepakt.

Als de stem uitgesproken is, schudt politieagent Das slechts zijn hoofd. De video is op YouTube terug te vinden. Datum: 19 juli 2017. Maar dat is niet te zien in de versie die kort voor Chakraborty’s dood opeens weer de ronde deed. Net zoals niet is te zien wie de afzender was.

Het is een van de kenmerken waardoor WhatsApp zwaar onder vuur ligt. Onlangs kondigde het bedrijf uit Californië aan dat berichten die zijn doorgestuurd, voortaan ook zo gelabeld worden.

Daarmee is het probleem voor India niet opgelost, zegt Neha Dharia, die als consultant ontwikkelingen in mobiele telefonie analyseert. „In de Indiase cultuur geldt een enorm vertrouwen in de eigen gemeenschap. Mensen hebben de neiging blindelings te geloven wat hen door vrienden of familie wordt verteld. Whatsapp-groepen zijn daar een verlengstuk van.”

In Tripura, met een bevolking van ruim 3,6 miljoen, gingen verhalen over kidnappers al zeker een maand of twee rond. Waar ze vandaan kwamen, weet niemand. Volgens de politie zijn dit jaar wel enkele kinderen als vermist opgegeven, maar die gevallen waren op nog geen twee handen te tellen. Het jaar daarvoor ging het om enkele tientallen. Erg, maar niet abnormaal.

Maar op WhatsApp geldt een andere realiteit. Wat begon als lichte zorgen, veranderde in sommige dorpen in regelrechte paniek, toen op 26 juni het lichaam van een 11-jarig jongen werd gevonden. Groepen stroomden vol met het ‘nieuws’ dat een nier uit zijn lijf was gesneden. Een kulverhaal dat nog meer lading kreeg toen een politicus van de Bharatiya Janata Partij, sinds enkele maanden aan de macht in Tripura, dit publiekelijk herhaalde.

Dat de politie het bericht al snel ontkrachtte, deed er niet meer toe. Om erger te voorkomen besloot de regering in Sabroom daarom over te gaan op plan B: een ‘bewustwordingscampagne’, met behulp van hun vaste omroeper Chakraborty.

Opgepakt

„Hij wilde die dag helemaal niet werken.” In een donkere kamer, gevuld met familieleden en buren, kijkt Tanushri Barua verdoofd voor zich uit. Op haar schoot zit hun zoontje, vijf maanden oud. Grote ogen, met daartussen een even zo grote bindi, een stip waarvan hindoes geloven dat deze bescherming biedt. Vier jaar waren zij en Chakraborty getrouwd. Een liefdeshuwelijk, zegt ze. Ze kenden elkaar van de muziekschool in Sabroom.

Barua was bij haar oom toen ze die middag werd gebeld. Ze hoefde achteraf de filmpjes niet te zien om de feiten te weten. „35 minuten lang is hij gemarteld. Niemand die iets deed, zelfs de politie niet.” Zeven mensen zijn inmiddels opgepakt, naar nog zeker vijftien anderen wordt gezocht. De agenten die de bewuste middag op het plein aanwezig waren, zijn alle vier geschorst.

In de donkere kamer is het niet meer dan een schrale troost. „Hij had zo’n mooie stem.”

Met medewerking van Raghavendra Verma

Contact

Wil je in contact met Eva komen? Stuur haar dan een bericht en ze zal z.s.m. reageren.

Not readable? Change text. captcha txt