Door Eva Oude Elferink / 27 maart 2018
Wie in India leeft op voedselbonnen, moet zijn vingerafdruk gebruiken ter identificatie. Dat systeem faalt, met fatale gevolgen.
Peepla/New Delhi – De machine die Sohan Lals leven een stuk gemakkelijker had moeten maken, ligt weggestopt in een lade. Voor hem ligt iets wat lijkt op een pinautomaat, maar dan met meer toetsen. Daar op dat plaatje, wijst hij, houd je je duim en dan wordt je vingerafdruk gelezen. Althans, dat is de bedoeling.
Drie maanden heeft hij geprobeerd het ding aan de praat te krijgen. Zonder succes. Tot frustratie van zijn dorpsgenoten. De winkel van Lal (45) is namelijk ook de plek waar zij iedere maand gesubsidieerd voedsel kunnen kopen; een onderdeel van een grootschalig overheidsprogramma om het leven van arme Indiërs iets te verlichten. Hier in Peepla, een zanderig dorpje in deelstaat Rajasthan, gaat het alleen al om ruim 450 families.
Vóór de machine was die procedure vrij simpel. De mensen kwamen naar Lals winkel, hij noteerde hun naam en het nummer van hun rantsoenkaart in een groot kasboek, en klaar. Tot vorig jaar. Toen moest hij ineens die machine gaan gebruiken. Maar kijk om je heen, zucht Lal. Zelfs zijn mobiel heeft hier geen bereik. In het dorp dachten ze ondertussen dat hij de goedkope rijst en tarwe stiekem achterover drukte. Na drie maanden heeft hij het districtshoofd meegedeeld dat de stekker uit het apparaatje ging.
Smartphones zijn zeldzaam
In Peepla is het even zoeken naar de digitale revolutie die in India gaande is. Elektriciteitskabels die bij huizen naar binnen lopen, leiden naar een simpel peertje. Water komt uit de pomp en smartphones zijn een zeldzaamheid. Rajasthan was vorig jaar een van de eerste deelstaten waar in alle rantsoenwinkels (zo’n 40.000) ‘de machine’ werd ingevoerd: alleen de mensen van wie vingerafdrukken in een overheidsdatabase staan, krijgen nog gesubsidieerd voedsel mee.
Aadhaar , zoals de database heet, is een van de ingrijpendste veranderingen in het leven van Indiërs van de afgelopen decennia. Wat in 2009 begon als een manier om de bijna 1,3 miljard inwoners een unieke, digitale identiteit te geven aan de hand van vingerafdrukken en irisscans (en zo corruptiegevoelige documenten overbodig te maken), is nu de sleutel tot zo’n beetje alles: van het afsluiten van een telefoonabonnement en het kopen van treinkaartjes tot aan het krijgen van pensioen. Geen Aadhaar-nummer hebben, is eigenlijk geen optie meer. Van de volwassen bevolking zou nu 98 procent in de database staan.
Maar de weerstand is fel. Het Indiase Hooggerechtshof buigt zich over een reeks klachten, met name met betrekking tot privacy. En dan zijn er nog de veiligheidslekken: eerder dit jaar wist een Indiase journalist voor een schamele 500 roepies (ongeveer zes euro) toegang te krijgen tot gegevens van Aadhaar-gebruikers.
Er zijn ook andere bezwaren. De elfjarige Santoshi Kumari is er één. Het meisje uit een afgelegen dorp in de noordelijke deelstaat Jharkhand overleed in oktober na dagenlang niet te hebben gegeten. Een paar maanden eerder was de rantsoenkaart van haar ouders geblokkeerd; het was hen niet gelukt deze aan hun Aadhaar-nummer te koppelen. De tarwe en rijst waarop zij met hun schamele inkomen recht hadden, kregen ze niet meer mee. Het meisje leefde sindsdien op gratis schoolmaaltijden. De week dat ze stierf, was het vakantie.
„Het krijgen van rantsoen kan een kwestie van leven en dood zijn”, benadrukt ontwikkelingseconoom Jean Drèze. De tot Indiër genaturaliseerde Belg doet al jaren onderzoek naar armoede en voeding in India, nu vanuit Jharkhand, waar de premier groot fan is van Aadhaar. Dat de dood van Kumari (en nog zes anderen) iets te maken had met zijn besluit rantsoenkaarten zonder Aadhaar-nummers te annuleren, wilde er bij de premier niet in. Het meisje overleed aan malaria, werd het officiële verhaal. Later erkende het verantwoordelijke departementshoofd dat de kaart van Kumari’s ouders ten onrechte was geblokkeerd.
Of neem de 60-jarige Hiri Bai. Samen met haar man Harma Ram (65), hun zoon en diens vrouw, woont ze in een huisje aan de rand van het veld waar ze rijst en tarwe verbouwen. Het beetje geld dat ze daarmee verdienen, aangevuld met Rams pensioen, is net genoeg om van rond te komen. Áls ze hun rantsoen krijgen.
Verlegen steekt ze haar handen uit en laat de diepe kloven zien die over haar vingers lopen, de huid nog bruin van het wroeten in aarde. Iedere vinger heeft ze op de machine gehouden, geen enkele werd herkend. Van de afdrukken die ambtenaren twee jaar geleden kwamen afnemen, is door ouderdom en het werken op het land weinig meer over.
„Dit systeem leidt tot een afschuwelijke mate van uitsluiting”, zegt Nikhil Dey van Right To Food. Iedere maand houdt de ngo het aantal geslaagde ‘transacties’ bij dat de deelstaatregering in Rajasthan publiceert en vergelijkt die met het aantal rantsoenkaarthouders in de staat. „Vrijwel iedere maand is er een gat van 20 tot 30 procent”, zegt Dey. „Dat betekent dat miljoenen mensen die maand geen tarwe kregen.”
‘Lokaal softwareprobleem’
„Met Aadhaar zelf is niet mis”, reageert Ajay Bhushan Pandey, de baas van het bedrijf achter het programma. Als authenticatie mislukt, dan komt dat wellicht door „een lokaal softwareprobleem”. Belangrijker volgens hem is dat de machines een einde maken aan de grootschalige fraude met gesubsidieerd voedsel: voorheen ‘verdween’ zo’n veertig procent van de goedkope tarwe en rijst. Winkeleigenaren die zo dik bijverdienden, zijn daar nu echt niet mee gestopt, reageert econoom Drèze: „Het heeft alleen een andere vorm aangenomen.”
Lal heeft geluk. Hij heeft als enige winkeleigenaar in zijn omgeving toestemming gekregen voorlopig terug te gaan naar de ‘oude, handmatige manier’ – in ieder geval tot de nieuwe telefoontoren er is. Zijn buurtgenoten zijn blij, alleen zit Lal nu weer met het papierwerk. Maar hij wordt tenminste niet meer voor dief uitgemaakt.
