Door Eva Oude Elferink / 25 augustus 2012
Een rol in een Engelse comedy, een hoofdrol in een Nederlandse familiefilm en een cd opnemen in de studio waar ooit Elvis stond. Hoe actrice en zangeres Jelka van Houten in 2012 uit de schaduw van haar zus treedt. ‘Als ik écht ergens naar op zoek ben, dan komt het meestal niet.’
MANCHESTER De deur van de caravan vliegt open. ‘Beeldig, zei ik het je niet.’ Grijnzend komt Jelka van Houten het trapje afgelopen. Grijze sokken in bruine crocs gestoken, een glimmende rode jas hangt open over een dik, gebreid vest en jeans die ze hoog heeft opgetrokken. Haar blonde haar is met een grote klip in een warrige paardenstaart gebonden. ‘Details hè.’ Ze wijst naar de bloemetjes op haar crocs. Zo komt ze wel meteen in haar rol. Met een iPad onder de arm loopt Van Houten over de parkeerplaats in Salford, een buitenwijk van Manchester, door naar de volgende caravan. Make-up. Is bij haar een eitje, zegt ze. ‘Ze moeten er meer afhalen dan dat ze erop smeren.’
Eerder die middag vertelt Van Houten – dan nog in een vale spijkerbroek en rode gympies – dat haar rol in de Britse komedieserie Fresh Meat, een suffige antropologiestudent uit Nederland, een van de leukste is die ze tot nu toe heeft mogen spelen. ‘Sabine is een personage dat je het liefst wilt haten’, zegt Van Houten. Ze zit met opgetrokken benen in een grote, witte stoel in de lobby van haar hotel. ‘Totaal emotieloos en ongenuanceerd.’ In Nederland zou ze volgens haar nooit voor zo’n rol zijn gecast. ‘Mensen kennen je van je vorige werk, uiteindelijk speel ik dan toch vaak hetzelfde typetje. De blonde, oer-Hollandse meid. Emotioneel, een tikje naïef.’ Dat is het fijne aan Engeland, zegt ze. ‘Een frisse start.’
Mediacircus
Het is een bewogen jaar geweest voor Van Houten. Theatertours, opnamen voor het RTL4-programma Wat Als?, muziekoptredens tussendoor. En dit voorjaar de première van Jackie, een film van Antoinette Beumer waarin Van Houten samen met haar zus Carice en Holly Hunter speelt. Een fantastische ervaring, zal ze meermaals zeggen. Maar wel slopend. Vooral het hele mediacircus dat volgde.
De vaste rol die ze nu in Fresh Meat speelt, voelt als een verademing. ‘Nederlanders stoppen je al gauw in een hokje waar je nooit meer uitkomt. Musicalactrice. Zangeres. Zusje van.’ Bij elk woord tikt ze met haar hand op tafel. ‘Hier hebben ze geen idee van wat ik heb gedaan of wie mijn zus is. Heel lekker om even geen identiteit te hebben.’
Na een aantal kleine rollen in films en televisieseries, brak ze in Nederland in 2005 door met haar vertolking van Olga in de musical Turks Fruit. Het leverde haar een Musical Award op voor beste vrouwelijke hoofdrol. Vier jaar later volgde er nog een, toen voor beste vrouwelijke bijrol in de musical Dromen… Zijn Bedrog. Terwijl haar carrière juist achter de schermen begon: afgestudeerd aan de Filmacademie in Amsterdam bouwde ze als setdresser decors voor films. Tussendoor trad ze op met verschillende bandjes, ‘in kroegjes, barretjes, you name it’. Ook voor Jackie schreef en zong ze meerdere nummers. ‘Gek wel. Ik moest een zangeres spelen en ik bén een zangeres. Hoe speel je dat dan?’ Ze lacht. ‘Ik moest nog slecht zingen ook.’
Reizen
Sinds begin juni reist Van Houten op en neer tussen Amsterdam en Manchester voor de opnamen van Fresh Meat, die telkens een tot twee weken duren. Man Koppe en zoontje Walt van 3 blijven thuis. Lastig, vindt ze. Op aanraden van Holly Hunter, haar tegenspeelster in Jackie en zelf moeder van twee, heeft ze een ‘X-book’ voor Walt gemaakt. ‘Het is een soort plakboek waarin hij de dagen kan afkruisen tot ik terugkom. Bij elke dag heb ik iets geschreven: een verhaaltje, een opdracht. Hoeveel vogels heeft mama getekend? Zoiets. Zelf kan hij daar dan iets naast tekenen of plakken. Het liefst zou ik hem de hele dag bellen, maar dat werkt niet. Daar is hij nog te klein voor.’
Van Houten is net twee weken in Amsterdam geweest. Het afscheid nemen valt haar elke keer weer zwaar, zegt ze. ‘Maar als ik thuiskom, ben ik wel meteen drie keer zo fris.’ In Engeland heeft ze rust. ‘Als ik in Nederland speel, ben ik vaak gesloopt. Dan ben ik ’s avonds half aan het koken, half een verhaaltje aan het voorlezen en moet ik ook nog mijn teksten leren voor de volgende dag. Hier ga ik gewoon rustig op mijn hotelkamer zitten om mijn teksten te leren.’
Door Walt is ze selectiever geworden in haar werk. ‘Het heeft lang geduurd voordat ik überhaupt durfde te selecteren, ik was alleen maar blij dat ik dit kon doen. In het theater spelen is te gek, maar met een kind kun je niet dagen achter elkaar midden in de nacht thuiskomen.’
Eigenlijk zou ze deze zomer meespelen in een stuk van Het Toneel Speelt. Shakespeares King Lear. Dat heeft ze eerder dit jaar afgezegd. Op de vraag waarom, blijft ze even stil. ‘Ik was kapot. Te hard gewerkt. Ik was net klaar met een theaterstuk waarin ik moest dubbelen. Overdag repeteren, ’s avonds spelen. En dan vijf of zes dagen op de planken staan. Daarvóór Jackie. Ik dacht: nóg zo’n stuk, dat ga ik niet overleven.’ Gek genoeg blijkt Fresh Meat haalbaarder dan een theatertour, zegt Van Houten. ‘Nu ben ik twee weken weg, echt weg. Dat kan ik met Walt nog wel organiseren. Met opa’s, oma’s, mijn man. Als ik vervolgens terug ben, heb ik ook meteen alle tijd voor hem. Tuurlijk moet ik wel mijn teksten leren, maar in principe ben ik vrij.’
Cadeau
Het is niet dat ze de ambitie had om in het buitenland te werken. ‘Dat leek mij juist wat onpraktisch, zo met een gezin.’ Eigenlijk, zegt ze, ging het precies zoals bij alle andere rollen die veel voor haar hebben betekend. ‘Ze zijn op mijn pad gekomen.’ Zoals ze een paar jaar geleden in Het Parool vertelde. Ze was nog maar aan het begin van haar acteercarrière en zat al met de handen in het haar. Veel audities gedaan, even zovele mislukkingen. En toen kwam Turks Fruit. ‘Een cadeau’, noemde ze dat toen. ‘Dat was het ook echt’, zegt ze nu. Net als haar allereerste film Liefje (2001). En Jackie. ‘Wanneer krijg je nou de kans om samen met je zus in een film te spelen?’
Natuurlijk doet ze nog altijd veel audities. ‘Maar als ik écht ergens naar op zoek ben, dan komt het meestal niet.’
En zo was daar dus ook opeens het telefoontje over Fresh Meat. ‘Toen mijn agent belde of ik auditie wilde doen, heb ik blind ja gezegd. Ik had niets van de serie gezien, maar ik wist dat ik dit moest doen.’ Heeft met haar achtergrond te maken, zegt ze. Haar vader, de journalist en musicoloog Theodore van Houten, is half Schots. ‘En mijn oma, Sara van Houten-Currie Lockhart, was een beroemde celliste die lange tijd in Engeland heeft gewoond. De Britse humor zit in mijn bloed.’ Verslaafd was ze aan series als The Office en The Extras. ‘Comedyschrijvers hier zijn zo extreem goed.’ Dat maakt het soms ook lastig, zegt Van Houten. ‘Juist omdat de tekst hier al zo goed is, is improviseren er bijna niet bij.’
Engels
Een student: ‘Why aren’t you drinking?’
Van Houten: ‘I don’t really drink.’
Student: ‘But what do you do when you’re happy, or sad, or angry, or bored?’
Van Houten: ‘I don’t understand the question.’
Na de bewust in gebrekkig Engels uitgebrachte verontschuldiging neemt Van Houten een slok van haar cola. ‘Cut!’ En de hele set komt in beweging. Figuranten lopen terug naar hun plek aan de bar in een oud-Engelse pub die voor de gelegenheid is afgehuurd. Iemand van de crew wurmt zich langs de camera’s en lichten naar de tafel waaraan Van Houten en haar tegenspelers zitten om snel hun glazen bij te schenken. ‘Volgens mij ben ik te monotoon’, zegt Van Houten tegen regisseur David Kerr die naast haar is komen staan. ‘Misschien moet ik het iets verbaasder zeggen, iets minder belerend.’ Ze herhaalt een aantal zinnen. ‘Wat denk jij?’
‘Probeer het maar’, zegt Kerr terwijl hij het teken geeft dat ze opnieuw gaan draaien. ‘Whatever works for you.’
De volgende dag zegt ze dat dat Engels het er niet gemakkelijker op maakt. ‘Vaak ben ik nog te veel met de woorden bezig. Het maakt me ook zenuwachtig. Ik merk dat hoe hard ik de tekst ook leer, het minder blijft hangen.’ Tegelijkertijd moet ze wel gewoon mee op het niveau van haar tegenspelers, allemaal Britten. ‘Het is toch een beetje alsof je een uitwedstrijd speelt.’ Bang voor negatieve reacties van kijkers is ze niet. ‘Zo veel heb ik niet te verliezen. Het is niet alsof hier een enorme carrière op mij wacht. Zo veel Nederlandse rollen zijn er niet in Engeland.’
Bovendien is ze wel gewend aan kritiek. ‘Ik ben dit vak binnengekomen met alleen maar kritiek. Het eerste wat mensen zeiden toen ik begon met acteren was: ‘O, die moet ook zo nodig.” Zelfs haar eigen moeder raadde het haar af. Acteren, dat was Carice haar ding. Dat blijft lastig, geeft ze toe. ‘Natuurlijk raakt het me als ik lelijke dingen over mezelf lees. Al is het maar op Twitter. Het liefst wil je uitleggen: néé, zo zit het niet, zo is het niet gegaan. Maar ach, het is vaak ook gewoon een soort sensatiezucht; mensen, zeker Hollanders, houden van negativiteit.’
Daarom ook heeft ze meer met Britse humor. ‘Als ik in Nederland een grapje maak, wordt het meteen serieus genomen. Dan lees je de volgende dag: Jelka jaloers op zus. Dat is wat mensen graag willen horen.’ Kijkend naar de verslaggever vraagt een Britse collega die is aangeschoven hoe ‘beroemd’ zij en haar zus eigenlijk zijn in Nederland. ‘My sister is really famous’, legt Van Houten uit. ‘I’m more like the dutch Dannii Minogue.’ De Engelsman kan er wel om lachen en raadt haar aan de uitspraak te twitteren, wat ze even later ook doet – nog geen twee uur later is het bericht overgenomen op de website van Shownieuws.
Ze is ‘precies genoeg beroemd’: ‘Wel de gratis kleren, maar ik hoef niet continu handtekeningen uit te delen.’ Ooit vergeleek ze haar leven met de Himalaya: hoge pieken en diepe dalen. Nu noemt ze het, glimlachend, meer de Ardennen. ‘Ik heb een heerlijk leventje. Man, kind, carrière. Vroeger dacht ik altijd: als ik 21 ben en het is nog niet gebeurd, dan gebeurt het ook niet meer. Nu merk ik juist dat hoe ouder ik word, des te meer ik een soort kinderlijke fantasie krijg dat alles mogelijk is.’
Daardoor durft ze nu ook meer risico te nemen. ‘Zoals dat theaterstuk dat ik heb afgezegd, terwijl we midden in een crisis zitten en ik net een nieuw huis heb gekocht. Daar zit je dan met je hypotheek. Voor hetzelfde geld komt er een half jaar niets meer.’
Zingen
Eén ding weet ze in elk geval zeker: ze wil zich nog meer gaan toeleggen op haar zangcarrière. Want vraag Van Houten wat ze eerder is, een actrice of een zangeres, en ze heeft geantwoord nog voor je bent uitgesproken. ‘Zangeres. Altijd al geweest. Spelen is eigenlijk gewoon op mijn pad gekomen en mijn werk geworden. Maar als ik nu voor de rest van mijn leven zou mogen zingen, dan teken ik daarvoor.’
Het is een van de redenen waarom ze heeft besloten geen musicals meer te doen. ‘Zingen en spelen zitten elkaar te veel in de weg. Dan word ik weer snel in dat hoekje geduwd, terwijl ik mij gewoon wil concentreren op het soort muziek dat ik wil maken. Al verdien ik er geen drol mee.’
Haar muziekstijl is door de jaren heen niet veranderd. Country, americana, een beetje folk. Als klein meisje luisterde ze al naar lp’s van Emmylou Harris en Bonnie Raitt, afkomstig uit haar vaders omvangrijke muziekcollectie. Die platen heeft ze grijs gedraaid.
In september, wanneer de opnamen voor Fresh Meat zijn afgerond, reist ze af naar de Verenigde Staten om haar eerste album op te nemen. Een droom die uitkomt, zegt ze. Weer zoiets. Uit het niets werd ze gebeld. Of ze naar de Sun Studio in Memphis wilde komen om samen met een aantal muzikanten muziek te schrijven en een album op te nemen. ‘In de Sún Stúdio. Elvis Presley heeft daar opgenomen. Jerry Lee Lewis, Johnny Cash.’ En nu dus Jelka van Houten. ‘Bizar.’
Dat bedoelt ze dus met geloven dat alles mogelijk is. ‘Dit jaar heb ik gemerkt dat ik dingen aan me voorbij kan laten gaan zonder dat de wereld opeens ophoudt. Dat is een troostende gedachte en het maakt mij minder angstig. Natuurlijk blijf je altijd onzekerheid voelen. Je kunt zomaar opeens een half jaar thuis zitten zonder werk. Maar dat gevoel heb ik ook nodig, het houdt me wakker en scherp. Nu denk ik: in het ergste geval moet ik een tijdje achter de bar gaan staan. Dat overleef ik ook wel weer.’
ENGELSE COMEDY ROND STUDENTENHUIS
De Britse comedyserie Fresh Meat draait om de levens van zes studenten van de fictieve Manchester Medlock University die samenwonen in een studentenhuis in Rusholme, een buitenwijk van Manchester. In het tweede seizoen komt daar een zevende huisgenoot bij: Sabine, een 30-jarige antropologiestudent uit Nederland, gespeeld door Jelka van Houten. In Engeland is de serie, te zien op Channel 4, populair. Het vorige, eerste seizoen werd bekroond met diverse prijzen, waaronder beste nieuwe comedy en beste comedyscript. In Nederland wordt de serie vooralsnog niet uitgezonden.
CV JELLINE FLORISKA VAN HOUTEN
1 september 1978 geboren in Culemborg
2003 studeert af aan de Nederlandse Film en Televisie Academie
2001 eerste rol in televisiefilm Liefje
2005 speelt Olga in musical Turks Fruit
2006 wint John Kraaijkamp Musical Award (beste vrouwelijke hoofdrol in een kleine productie) voor Turks Fruit
2010 wint John Kraaijkamp Musical Award (beste vrouwelijke bijrol in een kleine productie) voor musical Dromen… Zijn bedrog
2012 speelt in The Domino Effect (Paula van der Oest) en samen met zus Carice in Jackie (Antoinette Beumer), cabaretdebuut in C3: Wil je in ons groepje?, RTL4-programma Wat als?, vaste rol in Briste comedyserie Fresh Meat, opnamen voor Midden in de Winternacht (Lourens Blok).
Van Houten is getrouwd met Koppe Koppeschaar. Ze hebben een zoon, Walt.
